Analyse en vergelijking Buitengaats 2003

Voor het vijfde jaar op rij bieden we u een analyse van de Nederlandse culturele activiteiten in het buitenland, zoals deze worden verzameld voor de buitenlanddatabase Buitengaats. In 2003 werden in 81 landen activiteiten genoteerd. Drie landen minder dan in 2002, maar nog steeds ruim boven de 65 uit 2001. Er zijn 13 nieuwe landen aan het rijtje toegevoegd: Singapore, Uruguay, Burkina Faso, Canarische Eilanden, Filippijnen, Kenia, Macedonië, Moldavië, Namibië, Qatar, Cyprus, Libanon en Tanzania. Dat betekent dat 16 landen van de lijst zijn verdwenen waar in 2002 nog wel minimaal 3 activiteiten werden genoteerd. Het totale aantal activiteiten dat voor Buitengaats werd gemeld, nam toe van 2086 in 2002, naar 2283 in 2003 (peildatum 19/2/2004).

Landen-toptien
Het grootste deel van de internationale activiteiten wordt in de EU en in de Verenigde Staten ontwikkeld. De top tien van landen waar de export van Nederlandse culturele activiteiten zich op richt, is nauwelijks veranderd in de afgelopen jaren. Japan is na afwezigheid in 2001 en 2002 weer in de top tien terug op een negende plaats. De sterke terugval na de manifestatie 400-jaar Nederland-Japan in 2000 is weer goedgemaakt. Italië en het Verenigd Koninkrijk zijn van plaats gewisseld, maar in beide landen wordt een toename van het aantal activiteiten gesignaleerd.
De eerste vier plaatsen blijven ongewijzigd: Duitsland, Verenigde Staten, België en Frankrijk. Opvallend is wel dat het totale aantal activiteiten in Frankrijk en de Verenigde Staten is afgenomen.

Activiteiten
De top vijf van landen in 2003 nemen iets minder dan 50% van alle activiteiten voor hun rekening, net als in 2002, terwijl in 2001 deze top vijf nog goed was voor driekwart van de activiteiten. In 2002 waren de eerste tien landen samen goed voor driekwart van de activiteiten en dat is in 2003 verminderd tot 70%. In het algemeen valt op dat Europese landen als afzetmarkt goed scoren. En met uitzondering van Zwitserland zijn alle landen in de toptien, zogenaamde prioriteitslanden binnen het internationaal cultuurbeleid (ICB).
Buiten de top tien valt vooral de stijging van het aantal activiteiten in Canada, de Russische Federatie, Indonesië en Zuid-Afrika op. Allen prioriteitslanden in het ICB. In het activiteitenoverzicht is, in 2003, het eerste niet-prioriteitsland Brazilië, op de voet gevolgd door Mexico. Beide landen vallen buiten het ICB. Het stijgende aantal activiteiten in deze regio's houdt overigens gelijke tred met het aantal adviesvragen dat hierover bij de SICA-helpdesk binnenkomt. Midden- en Zuid-Amerika zijn erg geliefd bij de Nederlandse culturele sector, ondanks het feit dat het lastiger is om hiervoor publieke financiering te vinden.

Disciplines
Het aantal filmactiviteiten, dat in 2002 was toegenomen, laat in 2003 een kleine terugval zien, ondanks de opvallende Amerikaanse interesse. Dat Nederlandse taal niet per se een barrière vormt, blijkt uit de prominente plaats van de Nederlandse film in de Verenigde Staten. Maar de niet-taalgebonden disciplines als muziek en beeldende kunst zijn, met meer dan 50%, wel veruit het populairst in Buitengaats. Bijna 2% van alle activiteiten speelde zich af tijdens culturele manifestaties als de Days of Dutch Culture in St. Petersburg en het Hameljaar in Zuid Korea. In 2003 zijn meer internationale activiteiten en projecten als multidisciplinair te omschrijven: 5,6% van het totaal en een 7e plaats wereldwijd.

Vergelijking
Ieder jaar is de verleiding groot om de resultaten van de Buitengaats-analyse te vergelijken met andere databases. Maar tussen droom en daad staan praktische bezwaren: jaartallen komen niet overeen, kalenderjaren met seizoenen vergelijken kan eigenlijk niet en feitelijk worden appels met peren vergeleken als het aantal vertalingen in het Frans en Duits worden afgezet tegen optredens of tentoonstellingen in Buitengaats. Desondanks een korte 'tour d'horizon'. Een vluchtige blik op gegevens van de Mondriaan Stichting van 2002 en 2003, Theater Instituut Nederland (TIN) en het Nederlands Literair Productie en Vertalingenfonds (NLPVF) maakt duidelijk dat vrijwel alle 'landen-top-tienen' overeenstemmen met de Buitengaats gegevens.

Toneel 35% van het totaal
Voor theater en dans is de top tien van Buitengaats vrijwel identiek met gegevens van TIN, hoewel de landen buiten de top drie onderling van stuivertje wisselen. Opvallend is dat toneel 35% van het totaal uitmaakt en dans 31% in 2002-2003. Het gros van de toneelvoorstellingen vindt in Vlaanderen plaats. Nederlandse dans is populair in Duitsland (TIN). In het artikel 'Is België buitenland dan?'Nederlandse podiumkunsten over de grenzen 1989-2003', van Merijn Rengers, in het Nederlands Theaterjaarboek 2002-2003, wordt een groei van het aantal buitenlandse voorstellingen geconstateerd tot 1998, maar daarna schommelt het aantal tussen de 2000 en 2400. In het jaarboek wordt overigens iedere aparte uitvoering geteld; dus een avondprogramma van het NDT met bijvoorbeeld drie premières wordt als drie voorstellingen geteld. Rengers constateert een stijging van het aantal producenten in de loop der jaren, maar ook dat aantal fluctueert de laatste jaren sterk (zie www.tin.nl/io).

Beeldende kunst en vormgeving: hoge notering van Italië
Een vergelijkbare situatie geldt voor de beeldende kunst én vormgeving, op basis van gegevens van de Mondriaan Stichting (2002 & 2003). De top vijf in 2003 van de Mondriaan Stichting vermeldt respectievelijk Duitsland, Italië en de VS, gevolgd door het Verenigd Koninkrijk en ex aequo België en Frankrijk. Vooral de hoge notering van Italië springt in het oog. Dit is het gevolg van het grote aantal presentaties van individuele vormgevers tijdens de beurs in Milaan. In 2002 ondersteunde het fonds 171 projecten in 36 verschillende landen. In 2003 waren het 218 presentaties van beeldende kunst en vormgeving in 42 landen.
Nederlandse literatuur wordt vooral in het Duits en Frans vertaald, en beduidend minder in het Engels (bron NLPVF). Ook Nederlandstalige kinder- en jeugdliteratuur en non-fictie wordt veruit het vaakst in het Duits vertaald. Nederlandstalige poëzie wordt relatief vaker in het Frans vertaald.
Uit de onlangs gepubliceerde analyse van de besteding van de HGIS-Cultuurmiddelen in de periode 2001-2003 komt een andere toptien naar voren (www.minbuza.nl). De Verenigde Staten en Duitsland zijn ook belangrijke 'ontvangers', maar opvallend prijken daar ook Zuid-Afrika, Frankrijk, Suriname, Indonesië, Turkije en Rusland.
In de periode 2001-2003 werden 45 HGIS-Cultuurprojecten voor 6,5 mln euro ontwikkeld in Nederland en 62 projecten ter waarde van 16 mln euro vonden in het buitenland plaats. Een bedrag van 17 miljoen euro werd naar de fondsen en sectorinstellingen gedecentraliseerd.



Voor meer informatie over Buitengaats en de analyses van andere jaren, kunt u de pagina raadplegen. Annemarie Haitsma en Hester Swaving zijn medewerkers van de helpdesk bij de SICA