Europadag 2010: Culturele kracht in een bredere context

Impressie van de podiumdiscussie o.l.v. Tijn Sadée

“Europa raakt langzaam achterop in de wereld en denkt het verlies aan politieke invloed te kunnen compenseren met cultuur. Maar de gedachte dat ‘onze’ cultuur meer te bieden heeft dan die uit andere delen van de wereld, gaat uit van een vals gevoel van superioriteit”, aldus Andras Bozoki, voormalig minister van Cultuur in Hongarije. Hij hield een ferm pleidooi voor internationale culturele uitwisseling. Wat hem betreft gaat dat ook niet alleen over culturele activiteiten die de smaak van de bovenlaag in een samenleving bevestigt, maar over zoveel mogelijk verschillende vormen van cultuur voor een uiteenlopende publieksgroepen.

Nationale cultuur is beperkt
Cultuur heeft zeker een rol bij het bevorderen van de samenhang in Europa, maar dan gaat het niet over de cultuur die nationale overheden willen promoten. Bozoki: “De angst voor identiteitsverlies heeft geleid tot de reflex om een nationale cultuur scherper aan te zetten. Nationale cultuur is echter een fictie.” De rol van staten verandert en cultuur gaat over meer dan competitie en status. Hierdoor zijn nationale overheden geen vanzelfsprekende organisatoren van het culturele verkeer. “Niet-gouvermentele organisaties zijn veel beter uitgerust voor culturele uitwisseling”, zegt Bozoki. Een ‘Dutch Week’ in Hongarije of Hongaars seizoen in China levert in zijn ogen niet zoveel op. Zijn voorkeur gaat uit naar culturele activiteiten die gericht zijn op samenwerking en onderling begrip. Ga uit van de kracht van cultuur en niet van het gewenste imago van de staat.   

Bredere rol cultuur
Wat zou de rol van Europa ten aanzien van cultuur moeten zijn? Europese samenwerking is een vorm van culturele uitwisseling. Bozoki: “Het verwerven van het acquis communautaire in aanloop naar de Hongaarse EU toetreding was al een culturele ervaring op zich”. Inmiddels is de glans van dat  begerenswaardige lidmaatschap er wel een beetje af.

De cultuursector weet niet altijd even goed wat het mag verwachten van ‘Brussel’, behalve ingewikkelde procedures, lastige formulieren en een budget dat in geen verhouding staat tot de cultuurbegrotingen van de meeste lidstaten zelf. Ilona Kish van Culture Action Europe had een heldere boodschap: “Het besef dat cultuur er toe doet staat onder druk. Als culturele instellingen werkelijk een rol van betekenis wil spelen zullen ze allianties moeten smeden buiten de vertrouwde kaders van de eigen sector”.

Culture Action Europe pleit voor een betere toegankelijkheid van Europese programma’s voor artistieke activiteiten met een sociale of economische impact. Kish: “De omschrijving van ‘wet weather service for tourists’, die een galerie in Wales ooit gebruikte in een aanvraag bij de Europese structuurfondsen, doet natuurlijk geen recht aan de werkelijke opdracht van deze organisatie”.  

Binnen en buiten Europa
Nieuwe verbindingen op andere terreinen leveren soms letterlijk meer speelruimte op, zoals Manifesta laat zien. Regio’s die interesse hebben in deze biënnale voor hedendaagse kunst onderkennen het belang van culturele uitwisseling voor regionale ontwikkeling. Zij durven daar ook Europese structuurfondsen voor te gebruiken.

Regionale ontwikkelingen stimuleren in de uithoeken van Europa is meer dan alleen het aanleggen van snelwegen met geld vanuit Brussel. Je zult ook verbindingen tussen mensen moeten creëren. Hedwig Fijen, directeur van Manifesta, zou dat graag verder doortrekken naar de EU relatie met Afrika en Azië, maar Andras Bozoki wijst er op dat in Europa nog veel moet gebeuren voordat cultuur een volwaardige plek heeft in het politieke spectrum.

Lees hier het complete verslag (pdf, 13 p.) van de discussies en workshops van de Europadag 2010.