Grenskultur: culturele samenwerking rondom de grens tussen Duitsland en Nederland

In de serie DutchCulture on Tour bezoeken we verschillende regio’s in Nederland om lokale culturele organisaties en makers een stapje verder te helpen in hun internationale ambities. Op 17 november in samenwerking met De Nieuwe Oost ontmoeten we kunstenaars en organisaties uit de regio Oost-Nederland (Gelderland en Overijssel) in Arnhem. Om goed beslagen ten ijs te komen, onderzocht landenadviseur Duitsland & België Renske Ebbers vooraf de lokale internationale ontwikkelingen. Voor de regio Oost is dit onder meer de duurzame, grensoverschrijdende samenwerking met Duitsland.

De samenwerking in het Duits-Nederlandse grensgebied staat volop in de belangstelling, in het bijzonder sinds de recente ervaring van een gesloten grens tijdens de coronalockdown. Werken over de grens biedt de culturele sector namelijk veel kansen. Tegelijkertijd blijven die kansen vaak onbenut door de taalbarrière, subsidiehekken of cultuurverschillen.

Het Nederlandse Consulaat-Generaal te Düsseldorf en DutchCulture onderzochten in 2020 wat er nodig is om dit te veranderen door interviews af te nemen met kunstenaars, culturele organisaties, fondsen en lokale overheden aan beide kanten van de grens. Onder de noemer Grenskultur (de subtiele verschillen in schrijfwijze van het Duits en Nederlands staan symbool voor de subtiele cultuurverschillen) verzamelden we ervaringen, ideeën en gevoelens over werken in het culturele grensgebied.

De gemene deler in alle gesprekken was het besef van de onvermijdelijkheid van samenwerking: grensoverschrijdende cultuur is een gezamenlijk gevoeld belang met een lange cultuurhistorie dat de groeiende regionalisering en een geleefd Europa vorm geeft. Dus hoe kunnen cultuurmakers, instellingen en het publiek goed worden gefaciliteerd om over de grens te werken?

Tijdens een discussiebijeenkomst met de geïnterviewde spelers uit het grensgebied op 5 oktober 2020, kwamen een aantal onderwerpen boven drijven die soms al jaren op de wensenlijst voor een soepeler grensoverschrijdende samenwerking staan:

• Er is vraag naar een betere informatievoorziening die overzicht biedt in de Förderjungle (subsidiejungle). Hoe kunnen met name cultuurmakers beter over regionale en nationale cultuursubsidies aan beide kanten van de grens worden geïnformeerd?
  • Grens/zland-Fondsenboek in een toegankelijke vormgeving in digitaal en print.
  • D-NL ideeënspreekuur voor subsidieregelingen, voorlichting & matching.
• Er zijn uiteenlopende subsidieregelingen op diverse niveaus. Hoe zouden deze beter op elkaar kunnen aansluiten zodat er geen ‘subsidiehekken’ of een (te) complexe administratie ontstaat?
  • Anschlussfoerderung: welke subsidies sluiten op elkaar aan en zouden elkaar kunnen versterken?
  • Matchingfonds, onder andere om administratieve obstakels weg te nemen en verschillen in lokale en landelijke/provinciale regelingen te overbruggen.
• Verschillende (beleids)niveaus en culturele actoren zijn meer naast elkaar actief over de grens dan met elkaar. Hoe kan er meer synergie ontstaan om bijvoorbeeld een breder publiek aan te spreken?
  • Kennismakingsincentiv: budget om elkaar te leren kennen tijdens een wederzijds bezoek of activiteit – los van de reiskosten die immers in het grensgebied niet zo hoog zijn.
  • Bestaande netwerken, structuren en platforms langs de grens met elkaar verbinden om de culturele samenwerking vraag-georiënteerd te ondersteunen.
  • Intentieverklaringen vanuit de politieke/bestuurlijke kant.
  • Bundeling van cultuuractiviteiten in bijvoorbeeld een Grensland Festival of Biënnale.

Om de punten van actie aan te pakken is goede samenwerking nodig over de grens. De makers van lokaal cultuurbeleid van de provincies Overijssel, Gelderland en het bondsland Noord-Rijn Westfalen praten daarom al langere tijd over een grensoverschrijdend cultuurbeleid, waarin overzichtelijke informatievoorziening en op elkaar aansluitende doelen en subsidieregelingen bewaakt worden. Begin december 2021 worden eerste afspraken voor deze samenwerking ondertekend, die ze niet langer grensoverschrijdend, maar grensontkennende samenwerking zullen noemen, om het samenbrengen van de regio’s nog meer te benadrukken (in het Duits: Grenzenüberwindende Zusammenarbeit).

Welke concrete projecten of initiatieven zijn er al, waar kunnen grensontkennende kunstenaars terecht?

• Borderland Residencies: zes residenties in Ringenberg, Mönchengladbach, Neuss, Venlo, Venray en Viersen hebben de handen ineengeslagen om een residentieprogramma te creëren speciaal voor Grenskultur. De eerste 21 deelnemers aan de kunstresidenties presenteren op 30 november in Düsseldorf hun ervaringen.
• TaNDem: dit project maakt Europese subsidies toegankelijk voor kleinschalige samenwerkingsprojecten. Bijvoorbeeld het project Bodemschätze/Bodemschatten waarin het grensland een klankkunstwerk wordt.

• Jonge Kunst is een samenwerking tussen het Fonds voor Cultuurparticipatie (Nederland) en het Fonds Soziokultur (Duitsland), die cultuurmakers begeleidt bij het vinden van een partner en het stellen van een subsidieaanvraag voor een gezamenlijk project.
• Münsterland e.V. brengt met het Förder Kompas de regionale en (inter)nationale financieringsmogelijkheden in Duitsland samen en geeft cultuurmakers advies.
• Grensoverschrijdende museumkaart voor de EUregio Maas-Rijn: om het bezoeken van tentoonstellingen en musea over de grens toegankelijker te maken, wordt al lange tijd gewerkt aan een museumkaart waarmee je ’s ochtends het Ludwigforum in Aachen kunt bezoeken en ’s middags het Bonnefanten in Maastricht. Later dit jaar gaat de pilotversie van start.

Bij het onderzoek naar Grenskultur zijn diverse stemmen uit het Nederlandse en Duitse grensgebied betrokken. Werk jij ook in het grensgebied met cultuur, en heb je vragen of suggesties? Moeten/mogen wij jouw stem meenemen in ons onderzoek? Neem dan contact op met Renske Ebbers, adviseur Duitsland en België bij DutchCulture, of Lene ter Haar, cultureel attaché op het Nederlands Consulaat-Generaal in Düsseldorf.

Ben je kunstenaar, maker, ontwerper of een culturele organisatie met interesse in internationaal werken, gevestigd in de regio Oost-Nederland (provincie Gelderland of Overijssel)? Interdisciplinair productiehuis De Nieuwe Oost en DutchCulture slaan de handen ineen om al je vragen te beantwoorden omtrent internationale culturele samenwerking tijdens DutchCulture on Tour: Editie Oost op woensdag 17 november. Alle disciplines zijn welkom. Meld je hier aan.